REGIO – Op uitnodiging van stichting Tegengif heeft uit elke provincie in Nederland iemand zijn of haar bloed laten testen op de aanwezigheid van PFAS. In Zuid-Holland hebben twee mensen meegedaan: de Sliedrechters Joop Keesmaat en Kees van der Hel, beide van actiegroep Gezondheid vóór Alles. Ook bij hen is de verboden kankerverwekkende PFAS-soort PFOA aangetroffen. Uit het onderzoek blijkt verder dat zowel bij de Sliedrechters als twee anderen van de dertien onderzochte personen de grenswaarde die de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) heeft gesteld voor het bloed, is overschreden. Bij de overige negen personen was dit niet het geval. (Archieffoto: Stolk Fotografie)

Kees van der Hel (1954): “Joop, met wie ik al sinds jaar en dag optrek, en ik hebben ruim acht jaar geleden ons bloed laten onderzoeken op PFAS. Toen kwamen er waarden uit van 28 (bij Joop) en 23 (bij mij). In de tussentijd is Joops vrouw in 2018 overleden aan een vorm van baarmoederhalskanker die volgens Amerikaans onderzoek direct gelinkt is aan PFAS-vervuiling. Joop lijdt momenteel aan blaaskanker. Volgens cijfers van het CBS en het Nederlands Kanker Instituut komt in Sliedrecht bijna 16 procent meer sterfte aan kanker voor dan in de rest van Nederland. Ook in het ASz zei de verpleegkundige die Joop behandelde dat zij in het ziekenhuis opvallend meer patiënten krijgen uit Sliedrecht.”

Osmosefilter

“Bij het huidige bloedonderzoek kwam bij mij de waarde uit op 9,04. Ikzelf verklaar dit doordat ik sinds het vorige bloedonderzoek zelf een osmose-scheidingsapparaat heb aangeschaft. Dit heb ik gemonteerd op de waterleiding. Ik heb een meter waarmee ik de vervuiling in het water kan meten. Als ik het leidingwater, dat uit mijn kraan komt, meet, dan zit er een vervuiling in van 280 p.p.m. Dat staat voor een duizendste gram per liter. Wanneer ik het water meet na de filter dan is het 8 p.p.m.. De vervuiling die ik eruit haal, bestaat natuurlijk niet alleen PFAS-stoffen. Doordat ik nu al jaren schoon water gebruik als drinkwater, maar ook om te koken en bijvoorbeeld tanden te poetsen, begint de hoeveelheid PFAS in mijn bloed langzaam af te nemen. Ik wil er overigens nog aan toevoegen dat ik zeventig jaar geleden ben geboren met 0 PFAS in mijn bloed.”

Geen aansprakelijkheid

“De bloedwaarden van Joop waren en zijn slechter. Joop en zijn vrouw woonden hun hele leven in Sliedrecht. Zij hadden een moestuin waarvan ze de groente jarenlang gegeten hebben.” Kees: “Het Amerikaanse moederbedrijf van Chemours heeft gezorgd dat bewoners van gebieden waar het drinkwater vervuild is met PFAS, in hun woning een osmose-scheidingsapparaat op de waterleiding hebben gekregen. Het bedrijf heeft niet alleen betaald voor de installatie, maar ook voor het onderhoud in de komende twintig jaar. Aanschaf en installatie kost circa 500 euro, installeren kan iedereen zonder rugklachten zelf. Ieder jaar moet ik het filter vervangen, wat circa 100 euro kost. Chemours Dordrecht wil hier niet aan meewerken, omdat ze dit zien als een verkapte bevestiging dat zij aansprakelijk zijn voor de vervuiling.”

Database opbouwen

Kees: “Als ik Chemours dan horen zeggen ‘we begrijpen jullie en gaan in gesprek met jullie’ word ik woest. Ik denk ‘rot op met je gesprekken’. Als bewoner moet je voortdurend denken: wat kan ik wel doen en wat niet? Kan ik mijn leidingwater drinken, zwemmen in buiten water, groente eten uit eigen tuin? En de industrie mag alles met vergunning. De lobby van de chemische industrie is zo groot dat we lang kunnen wachten op Europese besluitvorming. En de rijksoverheid laat het helemaal over aan die Europese wetgeving. In veel andere landen, zoals in België, wordt het bloed van bewoners wel gemonitord op vervuilende stoffen. In Nederland is geen nationaal biomonitoringsprogramma. Een onderzoek als Tegengif nu heeft gedaan is mooi, maar belangrijker is om een database op te bouwen waarin ook wordt opgenomen welke ziektes er in de verschillende gebieden vaker voorkomen.”

Overheid verantwoordelijk

Annelies den Boer, directeur Stichting Tegengif: “Met deze kleinschalige, signalerende studie willen we laten zien dat PFAS een probleem zijn van ons allemaal en niet alleen van de mensen die rondom Chemours en 3M wonen. Overal in Nederland krijgen mensen PFAS binnen via voedsel, drinkwater, de lucht en consumentenartikelen die ze dagelijks gebruiken. Omdat PFAS niet of nauwelijks afbreken, maken wij ons grote zorgen over de gezondheid van mensen nu en in de toekomst. De uitkomsten zijn niet geschikt om grote conclusies te trekken. We hopen hiermee wel de bewustwording over de alomtegenwoordigheid van PFAS te vergroten en de politiek aan te zetten tot actie. Dat de Nederlandse overheid het lozen van PFAS gaat verbieden en gaat biomonitoren.”

RIVM en biobanken

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schrijft op haar website: ‘We onderzoeken hoeveel PFAS er in het milieu zit én hoeveel PFAS mensen binnenkrijgen. Daarvoor maken we onder andere gebruik van biomonitoring. Dit is een onderzoeksmethode waarbij analyses gedaan worden op lichaamsmateriaal. In dit programma gaan we onderzoeken hoeveel PFAS er zit in bloed en moedermelk. Hiervoor gebruiken we eerder verzameld lichaamsmateriaal dat beschikbaar is via zogenoemde biobanken. Alleen als blijkt dat we hieruit niet genoeg materiaal kunnen verzamelen, gaan we zelf monsters bij mensen afnemen’. Meer lezen over wat het RIVM doet: www.rivm.nl/pfas/onderzoeksprogrammabiomonitoring-in-pfas-onderzoeksprogramma. Op www.pfasinfo.nl geeft de overheid informatie over ontwikkelingen op het gebied van PFAS.

Grenswaarden

De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) heeft een gezondheidskundige grenswaarde afgeleid voor vier veelvoorkomende PFAS samen: PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS. Deze waarde, waar ook het RIVM momenteel mee werkt, is 4,4 nanogram per kilogram lichaamsgewicht per week. Zoveel van deze PFAS mag je volgens de EFSA langdurig iedere week binnenkrijgen zonder dat er schadelijke gezondheidseffecten verwacht worden. Dit komt overeen met 6,9 nanogram per milliliter bloed. In het bloedonderzoek dat Tegengif heeft laten uitvoeren, zitten vier van de dertien deelnemers boven deze grenswaarde. Beide bewoners van Sliedrecht, een bewoner uit Gelderland en één uit Flevoland. De verschillen tussen de mensen met te hoge waarden en de andere negen onderzochte personen is groot. Advocatenkantoor Ficq & Partners doet namens omwonenden aangifte tegen de leidinggevenden van Chemours.