DORDRECHT – Het Jaarboek 2024 van Vereniging Oud-Dordrecht, geschreven door Joop Wammes, gaat over twee Dordtse burgemeesters in oorlogstijd. De ene burgemeester leek ‘goed’, de andere ‘fout’. Maar zo simpel lag het niet. Bleeker had als ereburger een stevige rafelrand. En Van Houten was dan wel een NSB’er, hij had ook vaak het goede met de Dordtenaren voor.

In 1943 moest burgemeester Bleeker vanwege de mei-stakingen onderduiken. Hij werd opgevolgd door NSB-burgemeester Johan Gijsbert van Houten.

Nationaal-Socialistisch gezin

Johan Gijsbert van Houten trouwde in 1923 met de Duitse baronesse von Lüdinghausen-Wolff. Zij waren beiden aanhanger van het Nationaal-Socialistische gedachtegoed. Eenmaal verhuisd naar Nederland nam Van Houten contact op met Mussert. Hij werd in 1935 lid van de NSB en in 1943 van de SS. Hun zoon Bruns meldde zich aan bij de beruchte SS-Wikingbrigade.

Carrière

Van Houten werd niet meteen burgemeester van Dordrecht. Eerst maakte hij carrière binnen de NSB als Kringleider op de Zuid-Hollandse Eilanden. Hij werd burgemeester in Brielle en Oostvoorne, nadat de vorige burgemeesters waren verjaagd. Hij leverde ‘kliklijsten’ aan en bedreigde inwoners met deportatie. Hij had informele contacten met Rost van Tonningen. In juni 1943 werd van Houten door Seyss-Inquart tot burgemeester van Dordrecht benoemd.

Stroef begin

Terwijl de Weerbaarheidsafdeling (WA) en de NSB-Jeugdstorm klaar stonden voor het bordes van het stadhuis was er vanuit de Dordtse bevolking weinig belangstelling. Wethouders kwamen niet opdagen en erkenden het gezag van Van Houten niet. Na – of door – dat stroeve begin leek Van Houten meer oog voor de belangen van de Dordtenaren te hebben.

Vervolging

De meeste Joodse inwoners waren onder Bleeker al gedeporteerd naar vernietigingskampen. Tijdens Van Houtens jaren waren er geen razzia’s meer. Wel werden onderduikadressen binnengevallen. Dordtse Jodenjagers kregen namelijk een ‘Kopfprämie’ per Joodse inwoner en waren zeer actief in het vinden van de onderduikers. Daar was Van Houten niet de initiator van. Mannen werden gedwongen in Duitsland te gaan werken. Velen doken onder. Bekend is dat Van Houten bepaalde onderduikadressen niet verraadde. Sterker nog: hij adviseerde enkele ambtenaren onder te duiken. Hij heeft ook het verzet niet al te veel tegengewerkt. Hij heeft straffusillades voorkomen vanwege het dodelijk verwonden van een Duitse bewaker en later ook vanwege een moordaanslag op de Duitse Gestapoleider van Dordrecht.

Alte Kameraden

Rond Dolle Dinsdag (5 september 1944) bleef Van Houten op zijn post terwijl zijn vrouw naar Duitsland vluchtte. Hij ontving daarvoor een oorkonde van Hitler. Na zijn arrestatie begin mei 1945 werd Van Houten opgesloten in de Benthienkazerne. Hij werd veroordeeld tot drie jaar cel, waarbij het tribunaal vooral zijn gedrag op de Zuid-Hollandse eilanden laakte. Van Houten kwam niet gelouterd uit de gevangenis. Hij werd bestuurslid van een stichting van oud-NSB’ers en -SS’ers die het fascistische Alte Kameraden-gedachtegoed verheerlijkten en bezongen. Om die reden is de BVD hem tot 1963 blijven volgen. In 1985 verhuisde Van Houten naar Duitsland, waar hij een jaar later overleed.

Minder fout dan gedacht

Was Van Houten ‘fout’? In gedachten was hij dit zeker. In zijn handelen was hij dat ook vóór en na de Dordtse jaren. In zijn rol als Dordts burgemeester handelde hij echter meestal zoals een burgemeester geacht werd te handelen, los van zijn privé-gedachten. De conclusie in het jaarboek van de Verenging Oud-Dordrecht is, dat hij zich in Dordrecht minder fout heeft gedragen dan over het algemeen werd aangenomen.‘De Dordtse burgemeesters in oorlogstijd’ door J.I.M. Wammes is verkrijgbaar bij boekhandel De Bengel en Bruna Sterrenburg en te bestellen via publicaties@oud-dordrecht.nl.