DORDRECHT – Onder grote publieke belangstelling werd begin vorige maand in de tuin van de Grote Kerk een klok gegoten, bestemd voor de vieringtoren van de kerk. Maar wat is dat eigenlijk voor torentje op onze Grote Kerk? En heeft er ooit een klok in gehangen? Herman A. van Duinen dook in de archieven op zoek naar antwoorden.

Om maar meteen een misverstand te voorkomen: vieringtoren heeft niets met feestelijkheden te maken. Het woord viering is afgeleid van het Duitse Vierung (vierkant, vierhoek, kwadraat), een verwijzing naar het ‘kruispunt op het kerkdak, waar de toren staat, legt Van Duinen uit. “Vieringtorens zijn er in allerlei maten. Er zijn grote torens, zoals van de Sint-Bavo in Haarlem en de Sint-Janskathedraal in ’s Hertogenbosch. Voor zo’n groot gebouw als de Dordtse Grote Kerk is de vieringtoren aan de kleine kant en wordt deze ook wel dakruiter genoemd.” Het oudste gegeven over een klok in de Dordtse vieringtoren dateert van 1519.

Groote aardtbevinghe
In de eeuwen erna sneuvelde de toren twee keer, vertelt Van Duinen. In 1610 bij een zware storm. Er werd een nieuwe toren gebouwd. De klok werd niet teruggehangen, maar kreeg een plaats in de Augustijnenkerk. In 1692 had ‘een groote aardtbevinghe’ plaats met als gevolg dat de gewelven en de zijmuren scheurden. “Ook de zwaar beschadigde vieringtoren moest worden afgebroken en voor de tweede keer moest een nieuwe toren worden gebouwd, eveneens zonder klok”, vertelt Van Duinen. “In 1768 moest de spits van deze vieringtoren worden rechtgezet. In 1932, tijdens een grote restauratie van de kerk, werden de houten spanten waarop de enigszins scheefgezakte vieringtoren rustte, vervangen door een betonnen constructie. De toren werd rechtgezet, nadat de torenkuip waarop de torenspits rustte was vernieuwd.”

Klokkenplan
Een sprong naar de vorige eeuw. Van 1966 tot 1993 was Jaap van der Ende (1928-2018) stadsbeiaardier van de in 1966 nieuwgebouwde beiaard. “Hij heeft de Dordtse beiaard internationale bekendheid gegeven”, aldus Van Duinen. Van der Ende was in het bezit van een zogenaamde angelusklok (zie kader), een kleine klok bestemd voor vieringtorens. Zijn plan om zijn klok die functie te geven op de Grote Kerk werd echter op de lange baan geschoven vanwege de kosten. In 1993 ging Van der Ende met pensioen. Hij werd opgevolgd door Henry Groen (1993-2003) en Boudewijn Zwart (sinds 1993). Op verzoek van de gemeente schreven zij het Klokkenplan Dordrecht. “Dat werd tussen 1993 en 2021 verwezenlijkt. In december 1999 werd de tot 67 klokken uitgebreide beiaard in gebruik genomen, op 21 maart 2015 gevolgd door de 50 klokken tellende beiaard in de stadhuistoren. Als laatste klonk 1 oktober 2021 in de toren voor het eerst de 10 klokken tellende Change-Ringing-installatie. Dordrecht wordt hiermee wel ‘het Nederlandse Walhalla’ op klokkengebied genoemd.”

Klinkt als een klok
Toch ontbrak er nog iets op ‘klokkengebied’. Inderdaad, een klok in de vieringtoren. In 2020 zou Dordrecht ‘800 jaar Stad’ vieren. Wie een leuk plan had, passend bij de viering, kon dat indienen en kans maken op een subsidie voor de realisatie ervan. De Vereniging Vrienden van de Grote Kerk Dordrecht en stadsbeiaardier Boudewijn Zwart grepen deze mogelijkheid aan en dienden het plan ‘Dat klinkt als een klok’ in, voor plaatsing van twee klokken in de vieringtoren. De gemeente kende een subsidie toe van 25.000 euro. De twee klokken zouden worden gegoten door de Italiaanse klokkengieter Allanconi. Boudewijn Zwart vroeg Van Duinen een ontwerp te maken voor het ornamentwerk op de klokken. Naast het ornamentwerk, het kerkzegel en het middeleeuwse stadszegel zou op de klokken ook een deel van het gebed van het ‘Onze Vader’ in het Latijn komen. Vervolgens zou één klok op Middeleeuwse wijze gegoten worden in de kerktuin en de andere bij de klokkengieter in Italië. Dat werd uiteindelijk een ruim jaar later gedaan vanwege corona. Als beide klokken gereed zijn, zullen zij ter bezichtiging tentoongesteld worden in de kerk, voordat ze worden geplaatst in de smalle Vieringtoren. Om het hele plan te realiseren is een begroting gemaakt en zal, naast de bijdrage van de gemeente, via sponsorwerving en crowdfunding getracht worden de tekorten aan te vullen.

In kader:
Angelusklok
De angelusklok begeleidde vroeger het angelusgebed door te slaan en bij het slotgebed te luiden. Het angelus (voluit Angelus Domini, Engel des Heren) is een gebed dat van oudsher driemaal daags gebeden werd: om zes uur ’s morgens, twaalf uur ’s middags en zes uur ’s avonds. Waar voorheen de gelovigen hun werkzaamheden stopten om te bidden, is dit gebruik grotendeels in onbruik geraakt. Het gebed werd aangekondigd door het luiden van het angelusklokje. Hierbij werden drie slagen op de klok gegeven, waarna een aanroep met ‘Wees gegroet Maria’ werd gebeden. Nog tweemaal volgden drie slagen op de klok met een nieuwe aanroep en ‘Wees gegroet’. Tenslotte werd de klok gedurende enkele minuten geluid en werd een afsluitend gebed gebeden. In veel protestantse kerken, waaronder de Grote Kerk, wordt tegenwoordig de klok geluid bij het bidden van het ‘Onze Vader’.