DORDRECHT – Wat betekent het voor bewoners, cliënten en medewerkers om in een verpleeghuis te verblijven, te wonen of te werken? Met die vraag startte de Dordtse geestelijk verzorger Nico van der Leer zo’n vijf jaar geleden een onderzoek in de praktijk. Dit najaar promoveerde hij op ‘Zinvolle zorg in het verpleeghuis’ aan de Universiteit voor Humanistiek. Van der Leer werkt sinds 2010 bij PZC Dordrecht, dat toen nog Protestantse Zorggroep Crabbehoff heette.

“Ik observeerde en volgde (schaduwde) langere tijd verschillende medewerkers en bewoners en hield interviews met hen. Ik organiseerde groepsgesprekken en had talloze kortere individuele gesprekken. Ik zag dat er heel veel op een natuurlijke manier vanzelf goed gaat. Maar helaas ook waar het minder goed of slecht loopt in onze zorginstelling. Wie bij ons wordt opgenomen heeft vaak een heftige en ingrijpende gebeurtenis meegemaakt, zoals een hersenbloeding. Zoiets komt altijd onverwachts. Terwijl het leven van deze mens totaal overhoop gegooid is, wordt hij of zij opgenomen in een verpleeghuis. Medisch en praktisch noodzakelijk maar psychisch, emotioneel en existentieel alleen maar nog ingewikkelder.”

Verlies van privacy
Nico vervolgt: “Onze bewoners hebben te maken met een veelvoudig verlies: verlies van de eigen omgeving, verlies van gezondheid, verlies van zelfredzaamheid, verlies van relatie(s) en verlies van perspectief. Er is een verlangen naar verbondenheid met de mens die ze voorheen waren. Er is veel verborgen verdriet; de bewoners zien dat iedereen om hen heen er het beste van probeert te maken en houden hun mond. Je ontkomt er als instelling niet aan dat het leven in een verpleeghuis anders is dan het leven in een eigen huis, eventueel met hulp van thuiszorg. Hier zijn procedures, regels en voorwaarden. Woon je thuis, dan bepaal je zelf hoe je leven eruit ziet en wie je wanneer binnenlaat. Hier lopen mensen soms zo maar in en uit en staan deuren open. Dat raakt aan je identiteit, wie ben je dan nog. Ik stel regelmatig de vraag aan medewerkers: wonen de mensen in jouw werkomgeving of werk jij in hun woonomgeving. Dat is een essentieel ander uitgangspunt.”

Meer dan kwaal
Onze bewoners en cliënten zijn veel meer dan de kwaal of de aandoening. Dat geldt andersom ook voor de medewerkers. Zij zijn veel meer dan alleen maar zorgverlener. Zij zijn voor veel van onze bewoners hèt contact met de buitenwereld. De bewoner geniet als de zorgverlener vertelt over zijn of haar leven. Als beiden dat beseffen dan geeft dat wederkerigheid en zoveel meer zin aan de zorg dan het instrumentele handelen. Dan wordt de medewerker meer mens- dan taakgericht; al blijft de klinische blik nodig. Een leerling drukte het in de gesprekken zo mooi uit: ‘ik kom niet om iemand te wassen, maar ik kom om er voor deze mens te zijn’.
Wat ik ontdekte tijdens mijn onderzoek is dat mensen die afhankelijk en kwetsbaar zijn vaak veel gevoeliger zijn voor een klein dingetje wat mis of juist goed gaat. Als zij onprettig worden gewekt bijvoorbeeld, kan dat hun hele dag bepalen. Maar ook andersom: als de medewerker net dat beetje meer doet, dan is de dag al goed.”

Waardering voor elkaar
“Uit mijn onderzoek blijkt dat zingeving in de zorg, het werk voor de zorgverlener eveneens prettiger maakt. Er is zoveel werkdruk en er wordt heel veel van zorgverleners gevraagd. Gezien worden wat je doet en waardering krijgen van het management en van de bewoners, helpt enorm om het vak te kunnen blijven uitoefenen. Het maakt de zorgverlener creatiever. Als iets niet volgens de regels kan, hoe kan het dan wel, zonder dat het welzijn van de cliënt in het gedrang komt. Dat is iets wat dit jaar een hele belangrijke rol gespeeld heeft door corona. Ook wij hebben tijdens de eerste golf een bezoekersstop ingesteld, waardoor onze bewoners afgesloten werden van de buitenwereld. Dat is iets waar we nooit meer naar toe willen. Mensen hebben hier zo erg onder geleden. Je moet je dan afvragen welke waarde is belangrijker in de zorg.”

Boek en scholing
Van der Leer destilleerde uit alle gesprekken zes thema’s, die zowel voor zorgvragers als zorgverleners gelden. Beiden willen eigen regie houden (vrijheid), gezien en gehoord worden (erkenning), van betekenis zijn (ertoe doen), meeleven met elkaar (zorg), plezier hebben met elkaar (humor) en
een band opbouwen met elkaar (vertrouwen). Ze zijn terug te vinden in het 400 pagina’s tellende boek over Van der Leers onderzoek naar Zinvolle zorg in het verpleeghuis (Uitgeverij KokBoekencentrum). “De afgelopen jaren hebben we intern binnen PZC Dordrecht regelmatig aandacht besteed aan zingeving tijdens scholingsdagen. Er worden nu vaker gesprekken georganiseerd met zowel zorgverleners als zorgvragers over de vraag hoe doen we het op het vlak van de zingeving. Zingeving is in PZC Dordrecht een referentiepunt geworden.”

Dit is een verhaal uit de Plusser. Al onze specials zijn ook online te lezen op www.dordtcentraal.nl, onder ‘Lees specials online’.