Henk Mesman: Dordts bier en de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog

DORDRECHT – Henk Mesman schrijft iedere maand voor Dordt Centraal een verhaal over de geschiedenis van onze stad en haar omgeving. Deze keer over Dordts bier, de Amerikaanse kaperkapitein John Paul Jones en de strijd om afhankelijkheid.

In de 19^e eeuw brouwde bierbrouwerij De Sleutel in Dordrecht verschillende soorten bier. Om de verkoop te stimuleren moesten de namen van de biersoorten aantrekkelijk zijn en aansluiten bij de belevingswereld van de consument. Zo werden de etiketten voorzien van namen als Meibier en Tafelbier. Eén biernaam springt er evenwel tussenuit: ‘Paulus Jonas-bier’. Het verhaal achter die naam sprak de mensen klaarblijkelijk aan. Ik wil deze boeiende achtergrond u dan ook niet onthouden.

Dertien Britse koloniën

De Britten bezetten vooral in de 17^e eeuw veel gebieden aan de oostkust van Noord-Amerika. Zij verdeelden de brede kuststrook in   dertien koloniën. Deze overzeese gebieden werden hoofdzakelijk bewoond door Engelse kolonisten. Het bestuur van de koloniën was in handen van de regering in Londen. Er ontstond op zeker moment een conflict tussen Groot-Brittannië en de kolonisten over belastingzaken en inspraak in het bestuur. Deze problemen waren zodanig dat de kolonisten een zelfstandige status wensten, onafhankelijk van Engeland. John Adams en Thomas Jefferson, respectievelijk de latere tweede en derde Amerikaanse president, stelden een onafhankelijkheidsverklaring op. Het Plakkaat van Verlatinghe van 26 juli 1581, waarmee de Nederlanden zich onafhankelijk verklaarden van Spanje, diende als leidraad voor de ‘Declaration of Independence’. In die Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring staat onder andere dat een volk in opstand mag komen als het onderdrukt wordt, zoals dat ook is verwoord in het Plakkaat van Verlatinghe. In april 1775 brak hierover een gewapend conflict uit tussen de naar vrijheid strevende kolonisten en Groot-Brittannië. Deze onafhankelijkheidsoorlog eindigde met de ‘Vrede van Parijs’ in september 1783. Daarin staat dat de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten van Amerika wordt erkend door Groot-Brittannië.

Sint Eustatius

Sint Eustatius is een eiland in het Caribisch gebied dat in het bezit was van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanaf dit eiland werden er wapens gesmokkeld naar de Noord-Amerikaanse opstandelingen. Op 16 november 1775 voer het Amerikaanse oorlogschip de Andrew Doria de haven van het eiland binnen. De kapitein van het schip streek de pas ontworpen vlag van de Verenigde Staten, The Grand Union Flag. Gelijktijdig liet hij ter begroeting dertien kanonschoten lossen, voor elke staat één. De gouverneur van  Sint Eustatius, Johannes de Graaff, gaf opdracht om van het fort Oranje een contrasaluut van elf kanonschoten te geven. Namens de Nederlandse Republiek had hij daarmee onbedoeld de opstandige Amerikaanse staten erkend. De Nederlandse Republiek verklaarden naderhand dat de erkenning van de VS een vergissing was van gouverneur Johannes de Graaff. Desondanks waren  de Britten  des duivels. Dit incident staat bekent als ‘The First Salute’.

John Paul Jones (1747-1792)

De moedige Amerikaanse kaperkapitein John Paul Jones stak met een kleine vloot in 1778 de Atlantische Oceaan over. Hij zag kans om tijdens die oversteek een aantal Britse koopvaardijschepen te veroveren. Ter hoogte van Flamborough-head aan de Engelse oostkust moest hij op 23 september 1779 strijd leveren met een aantal Britse oorlogsschepen. Jones enterde een Brits schip waar hij op overstapte, omdat zijn eigen schip zinkende was. Jones vluchtte vervolgens met zijn gehavende vloot naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Sedert het gedenkwaardige moment van The First Salute werd de Nederlandse Republiek als bondgenoot beschouwd. Jones ging voor anker op de rede van Texel ter reparatie en proviandering. De Engelsen blokkeerden vervolgens het eiland, zodat Jones niet kon uitvaren met zijn vloot.

Aerdig ventje

Omdat hij voorlopig toch niet uit Nederland weg kon, besloot John Paul Jones een soort PR-tour te gaan maken naar Den Haag en Amsterdam. Het Hollandse volk liep uit om deze ‘kaperkapitein’ te zien en zong: ‘Hier komt Paul Ionas aen, Het is zoon aerdig ventje, Zijn Schip is na de grond gegaen…’ De melodie van dit liedje bleef de hele negentiende eeuw een bekend Hollands volksdeuntje. Op deze melodie werden vele variaties gemaakt, bijvoorbeeld ‘Daar komt Paultje Jonas aan, ’t is zo’n aardig ventje, ziet hem deftig schoolwaarts gaan, ’t lijkt wel een studentje’. De Dordtse bierbrouwerij De Sleutel (1433-1968) aan de Varkenmarkt 64 zag hier een mooie reclamestunt in. Zij gingen halverwege de 19^e eeuw een bier maken met de naam ‘Paulus Jonas-bier’. Dit donkerbruine bier dat speciaal rond kerst werd gebrouwen dronk men warm met bruine suiker. Dit bijzondere bier werd in Dordrecht elke winter tot maart 1945 verkocht.

Engelse oorlog 1780-1784

Wapensmokkel, The First Salute, en het met open armen ontvangen van een Amerikaanse kaperkapitein, waren een doorn in het oog van de Engelsen. In december 1780 verklaarden de Britten dan ook de oorlog aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze oorlog was voor ons land niet zo succesvol als de voorgaande drie zeeoorlogen met hun aardsvijand Groot-Brittannië.